Fietsen door de leegte

Fietsen door Polen

Ik rijd met mijn 20 jaar oude Gazelle op een kleine weg door een Pools dorp. Aan de rechterkant staan betonnen palen voor elektriciteits- of telefoonleidingen. Boven op de meeste palen staat een ooievaarsnest. Ooievaars vliegen heen en weer tussen het boerenland grenzend aan dit dorp en de nesten om hun kroost van voedsel te voorzien.

Strontkarren rijden met te hoge snelheid door de vieze straat. Even later gaat de geasfalteerde weg in een half verharde weg over en verdwijnt in een groot bos. Ik geniet van het ritme van honderden kale dennenstammen in het middaglicht. Alleen boven aan de bomen zitten takken met groene naalden. Voortdurend hoor ik hoe de vinken zich uitsloven met hun eindeloos herhaalde liedje. Bonte spechten hoor ik ook, maar ik zie ze niet. Als ik, met enige moeite door de slechte kwaliteit van de weg, het bos uit kom, rijd ik langs mooie meertjes waar de grote karekieten luid vanaf hoge rietstengels zingen. Af en toe staan er niet alleen tientallen Mariabeelden langs de weg, maar soms ook een mooie oude kerk. Op de achtergrond hoor ik voortdurend de veldleeuweriken, een geluid dat in Nederland bijna uitgestorven is. Hier en daar zie ik op een paal een grauwe klauwier zitten en ik kom regelmatige kwikstaarten tegen, witte en gele.

Ik fiets hier door het voormalige Oost Pruisen. Veel plaatsnamen zullen wel Duits geweest zijn, maar na de Tweede Wereldoorlogen zijn de Duitsers hier verjaagd en zijn er Polen komen wonen, gedeeltelijk afkomstig van het deel van Polen dat de Russen hebben ingepikt. De bakstenen gebouwen doen erg Noord-Duits aan. Als ik een uur later door mooie weidegebieden fiets, zie ik een aantal kraanvogels in het veld. Wat zijn ze groot! Ze zijn groter dan ooievaars. Tijdens elke fietstocht in Polen heb ik er wel een paar gezien.

De slag bij Hoofe
 
In 2018 heb ik het Noordelijke deel van de Green Velo route gefietst. Na een paar dagen kwam ik in Dwórzno aan, een klein plaatsje niet ver van de Russische grens ten Zuiden van Kaliningrad. Ik overnachtte toen in een eenvoudige Agroturystyka. Dit jaar had ik de grote kamer met uitzicht op de tuin opnieuw gereserveerd. 
Toen ik door het dorpje fietste, zag ik op een huis een afbeelding van Napoleon en een verwijzing naar de slag bij Dwórzno, die op 6 februari 1807 plaatsgevonden had. Het was een bloedige strijd tussen Franse en Russische troepen bij dit dorpje, dat toen Hoofe heette. Twee dagen later, na de slag van Pruska Iławka, trokken de Russisch-Pruisische troepen zich terug. https://gorowo-ilaweckie.olsztyn.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/PlFP4IASpQaf/content/rekonstrukcja-bitwy-pod-hoofe

Genieten van de leegte

Voor de zesde keer maakte ik een tocht door Polen, nu een rondje rond de stad Olsztyn in het Noord Oosten. Sommige stukken had ik al eerder – in omgekeerde richting – gefietst, delen van de langste fietsroute van Polen: Green Velo of Oostelijke Fietsroute (Wschodni Szlak Rowerowy). Behalve lelijke boerendorpen, middelmatige provincieplaatsjes, uitgestrekte bossen, mooie meren en hier en daar een interessante kerk is hier vrijwel niets te zien. Dat is de voornaamste reden dat ik hier graag heen ga.

Ik geniet van de leegte, van het niets. Er zijn vrijwel geen toeristen en als ik dan toch eens een kudde elektrisch versterkte dikke Duitse gepensioneerden tegenkom, dan lijkt dat een inbreuk op mijn vakantiegevoel. Als ik door dit rustgevende niets fiets, heb ik veel tijd om na te denken. Nu dacht ik na over de veranderingen in dit land, over de winst van anti-Europese krachten in een land dat ongelooflijk van Europa geprofiteerd heeft en over de gevaren van de politieke ontwikkelingen in Rusland en Amerika. Of het klopt, weet ik niet, maar ik dacht ook een schaalvergroting van de Poolse landbouw en een achteruitgang van de biodiversiteit waar te nemen.

Verschrikkingen in Mehlsack

In dit gedeelte van Polen fiets je door een licht glooiend vredig boerenland, vaak door mooie lanen met bomen aan beide kanten. Regelmatig zie je aan de horizon fraaie oude bakstenen kerken verschijnen. Als de stadjes waar je doorheen komt iets over hun geschiedenis konden vertellen, zou de vredige rust gauw verstoord worden. Je fietst hier door het voormalige Oost Pruisen, waar Duits de belangrijkste taal was. Bartoszyce was Bartenstein, Olsztyn Allenstein, Lidzbark Warmiński Heilsberg en Ostróda Osterode. Vanaf het eind van de tweede wereldoorlog zijn vrijwel alle Duitsers naar het Westen gevlucht en niet veel van de achterblijvers hebben het overleefd. Oost Pruisen werd verdeeld tussen Rusland en Polen. Het Poolse deel werd de provincie Ermland-Mazurië. Pools werd de officiële taal en het land werd vooral katholiek. De lege platgebombardeerde steden werden langzaam herbouwd en bevolkt door Polen.

Elk dorp en elke stad hier heeft zijn eigen verschrikkelijke geschiedenis. Neem bijvoorbeeld de oude stad Mehlsack, een in de klanken van de Duitse taal verbasterde oud-Pruisische naam Melzak. Na veel oorlogen en verwoestingen behoorde de stad in 1945 bij het Regierungsbezirk Königsberg van de Duitse provincie Ostpreußen. Niet veel later werd de stad vrijwel totaal verwoest door het Russische rode leger. Alle Duitsers werden uit de stad verdreven en vervangen door Polen. Stap voor stap werd de stad herbouwd. In 1947 kreeg de stad een nieuwe naam: Pieniężno, genoemd naar de Poolse vrijheidsstrijder Pieniężny, die in een concentratiekamp was omgekomen. In 2025 fietste ik door dit gezellige vredige Poolse stadje.

Op de Gazelle

Fietsen is voor mij een vast onderdeel van het voorjaar of de vroege zomer. Mijn eerste grote fietstocht, meer dan 2000 km maakte ik in 1979 op een tweedehands Peugeot in het Verenigd Koninkrijk en Ierland. In de jaren daarna maakte ik lange tochten vanuit Nederland naar Frankrijk en Spanje (met de trein terug). Tussen 1985 en 1987 maakte ik drie lange fietstochten met Petra. Toen onze zoon Hans groot genoeg was, zette ik met hem de traditie voort met vijf jaarlijkse fietstochten tussen 2005 en 2009. In 2005 had Petra ons twee Gazelle-fietsen cadeau gegeven. Vanaf 2010 maak ik vrijwel elk jaar een fietstocht alleen. Op die twintig jaar oude fiets maakte ik ook de laatste fietstocht in Polen. Als ik de afstanden van alle lange fietstochten op deze fiets bij elkaar optel, kom ik op 17.000 km, een gemiddelde van 850 km per jaar, dagtochtjes niet meegerekend. Goed merk, Gazelle.

Fietspaden in Polen


Als je van goede fietspaden houdt, ga dan naar Nederland. In Polen zijn veel fietsroutes, maar alleen een heel beperkt aantal fietsroutes gaat over goed aangelegde fietspaden. Goede fietsroutes in Noord Oost Polen zijn bijvoorbeeld de genoemde Green Velo route, 2000 km) en de Mazurska Petla Rowerowa (om de grote Mazurische meren heen, 284 km). De paden bij andere fietsroutes zijn vaak zo slecht dat je beter naar geasfalteerde wegen kunt uitwijken. 

De allermooiste fietspaden lopen over het tracé van opgeheven spoorlijnen. 
 
Ook een deel van Green Velo, net ten Zuiden van de Russische enclave van Kaliningrad, loopt over zo’n spoorlijn: lijn 224 van Czerwonka (bij Biskupiec) naar Korniewo (Корнево), nu in Rusland, geopend in 1898-1899. Je fietst langs de vervallen stations van Górowo Iławeckie en Dzikowo Iławeckie (zie foto's hierboven).