Voorbeeldfoto’s met Nikon D7100
Hier een paar gedachten over macro-fotografie. Geen volledige handleiding. Zie daarvoor de boeken en websites. Dit zijn zaken die ik zelf tegenkwam.
- Macro-fotografie is het fotograferen van kleine voorwerpen. Een echte macrolens projecteert een beeld op de sensor dat niet veel kleiner is dan het voorwerp zelf. Is het beeld even groot, dan spreken we van de een 1:1 verhouding. Sommige mensen noemen macro-fotografie die nog verder gaat dan deze 1:1-verhouding micro-fotografie.
- Voor grotere voorwerpen is geen macro-objectief nodig maar voldoet een verhouding van bijvoorbeeld van rond 3,5:1. Dat is met meestal met een teleobjectief te bereiken. Zie de noot hieronder.
- Bij een 1:1 verhouding kan je bij een kleine sensor veel kleinere objecten fotograferen dan bij een grotere sensor. Hoe kleiner de sensor, des te meer ga je naar micro-fotografie bij een 1:1 verhouding.
- Als je van een heel eenvoudige lens uitgaat (in werkelijkheid zijn de lenzen wel wat ingewikkelder), dan wordt de 1:1-verhouding bereikt als je een voorwerp op tweemaal de brandpuntsafstand van de lens fotografeert. De sensor staat op precies dezelfde afstand achter de lens. Dat is eenvoudig te zien aan de hand van de middelbare school bekende formule 1/f = 1/b + 1/v. Zijn b en v gelijk, dan geldt 1/f = 2/b = 2/v. Dan geldt ook b = v = 2f. (Voor een 2:1 verhouding: v=3f/2; b:3f – dan staat de sensor ver achter de lens).
- Elke lens is in principe een macro-lens. Neem je een 50 mm – lens, dan kan je op 10 cm van de lens een object fotograferen en krijg je de 1:1-verhouding. Er is één maar: de lens moet wel voldoende afstand van de sensor hebben. Als het objectief niet ver genoeg uitgedraaid kan worden, dan zijn tussenringen vereist.
- Beter zijn speciale macro-objectieven, die zonder tussenringen een beter resultaat behalen.
- In principe is elke brandpuntsafstand mogelijk, maar in de praktijk zijn goede macro-lenzen telelenzen tussen de 100 en 250 mm. Vooral voor het fotograferen van onrustige beestjes is 10 cm werkafstand echt te weinig. Beter is een werkafstand van zo’n 30 tot 50 cm. Bij een korte werkafstand kan bovendien de belichting een probleem zijn.
- Ik heb zelf macro-objectieven van 85, 105 en 180 mm. De eerste is te kort. De tweede is niet altijd lang genoeg. Daarom heb ik er in 2022 een Sigma-lens van 180 mm bij gekocht. Die is ideaal om vlinders en bijen op gepaste afstand te fotograferen, maar hij is wel zwaar. De 85 mm lens is praktischer om mee te nemen.
- Ook heb ik mijn ouderwetse 105 mm, f/2.8 Nikon-objectief van een nog ouderwetsere 2x converter voorzien, zodat ik netto een 210 mm f/5.6-objectief bezit, niet zo handig als die Sigma, want de converter koppelt alleen de diafragma-waarde (die je handmatig moet instellen op de lens) door naar de camera, maar de cameramotor kan de lens niet scherpstellen. Je kan fotograferen met de M-stand of de A-stand zonder auto-focus, maar het werkt en levert uitstekende beelden.
Voorbeeld met mijn 2×105 combinatie: zeepokken op een zeeslak… (Nikon D610)
Het werkt ook met de combinatie 180 mm Sigma + converter. Toch ben ik niet altijd overtuigd van de kwaliteit. Soms gewoon zonder converter fotograferen en in de nabewerking vergroten.
- Flitsen met een macrolens. Ik gebruik een externe flitser die ik laat aansturen door mijn ingebouwde flitser, die ik op Command-stand zet. Als ik met zo’n non-CPU objectief (bijv. via de converter) fotografeer, kies ik op mijn camera de M-stand met een behoorlijk dicht diafragma, bijv 1/250 f/16. Kortere sluitertijden zijn mogelijk bij auto-FP op camera en flitser. Bij een korte sluitertijd speelt het omgevingslicht geen rol en komt al het licht van de flitser. Bij TTL registreert de camera gewoon hoeveel licht er binnenkomt. en koppelt die informatie terug naar de flitser. Informatie over verdere instellingen van camera of objectief heeft de flitser niet nodig.
- Het probleem van macrofotografie is scherptediepte. Je mag blij zijn als het oog van de bij scherp is, maar de vleugels zijn het dan meestal niet. Soms is dat geen probleem, maar in andere gevallen zorg ik voor een aanvaardbare scherpte door:
- het werken met heel hoge diafragmawaarden (14, 16 …).
- in combinatie daarmee flitslicht te gebruiken;
- het object zoveel mogelijk in een vlak evenwijdig aan de camera te plaatsen.
- Compositie van macrofoto’s is niet veel anders dan compositie van ander soort foto’s (landschap, architectuur, vogels etc.). De volgende punten verdienen misschien extra aandacht:
- het bovengenoemde probleem van geringe scherptediepte kan elke goed compositie tenslotte de das omdoen.Het is niet altijd erg als bijvoorbeeld de kop van een insect scherp is en het achterlijf wat onscherp. Het wordt bijzonder storend als er twee onderwerpen, bijvoorbeeld twee insecten, op staan, waarvan er één niet echt scherp is. Hierbij een voorbeeld.
- De achtergrond van macrofoto’s bestaat in de regel uit vage vlekken. Soms hebben die vlekken een groot contrast. Soms is er een egaal gekleurde achtergrond. Het is van belang bij elke macro-foto goed op te letten hoe functioneel die vlekken zijn of hoe storend. Een kleine verandering in de positie van de fotograaf kan heel veel verschil maken.
- Ook de achtergrondkleur is heel belangrijk: wat is mooier, een blauwe of groene achtergrond? Door de lens net iets anders te richten, heb je vaak die keuze. Soms wil je een herhaling van een kleur in het onderwerp (zoals foto van libel met groen oog) en soms wil je een kleurcontrast (zoals de rode libel tegen een groene achtergrond: kleuren tegenover elkaar op het kleurenwiel).
-
Soms gebruik ik flitslicht om bewegingsonscherpte (van vliegende insecten bijvoorbeeld) tegen te gaan. In dat geval sluit ik het gewone daglicht uit door de M-stand van de camera, bijvoorbeeld op 1/250 (minimale sluitertijd voor flitsen) in combinatie met f/14 en een vrij lage ISO-waarde (bijv. ISO 200 en geen auto-ISO). Gebruik je de S-stand van de camera (bijv. 1/250), dan zorgt een te open diafragma voor te veel natuurlijk licht tijdens het opengaan van de sluiter. Bij een dichter diagfragma telt alleen het flitslicht dat in een fractie van die 1/250 binnenkomt.
- In de meeste situaties vind ik een statief handig om alle onscherpte door de beweging van de camera uit te sluiten. Vibratiereductie is dan niet nodig. Ook werk ik veel met handmatige scherpstelling.
Noot over ‘werkafstand’
Een macrolens met een lang brandpuntsafstand heeft natuurlijk een grotere werkafstand dan een een met een kortere brandpuntsafstand. Toch is het voordeel niet altijd zo groot als je zou denken. Vergelijk bijvoorbeeld mijn 180 mm Sigma met mijn 105 mm Nikon. Je zou een meer dan 70% grotere werkafstand verwachten, maar in de praktijk is dat niet zo omdat de lengte van de lenzen de werkafstand verkleint. De Sigma heeft, inclusief de royale zonnekap, een lengte van 27,5 cm. Bij 1:1 macro is de werkafstand tot de camera 46 cm zodat er netto dan nog maar 18,5 cm over is. Als je de camera beweegt, jaagt de zonnekap de insecten op de bloem wel weg! De 105 mm lens heeft bij 1:1 macro een werkafstand van 31 cm terwijl de lens zelf dan 14 cm lang is: netto 17 cm, nauwelijks verschil met Nikon 105 mm. Bij 2:1 of 3:1 macro wint de 180 mm lens het natuurlijk wel. In dat geval wordt de werkafstand tot de camera fors groter en de lens blijft even lang (de 180 mm Sigma) of wordt een beetje korter (de 105 mm Nikon).
N.B. de op een objectief aangegeven afstand is de afstand van de sensor tot het onderwerp. Die is groter dan de afstand v in de lenzenformule, de afstand van het middelpunt van de lens tot het onderwerp. Bij de 180 mm macrolens is theoretisch v = 36 cm. De lens geeft een hoger getal aan: 46 cm. Bij een verhouding 2:1 is theoretisch v = 54 cm. Op de lens staat de afstand tot de sensor: 61 cm.
Grote insecten zonder macrolens
Wil je een echt grote werkafstand, dan kan je met een gewone telelens werken als je geen 1:1 macro-verhouding nodig hebt. Mijn Nikon 300 mm zoom heeft op 1,5 meter een verhouding van 1:3,5. Een onderwerp van 8,5 cm is beeldvullend bij een camera met een 24 mm sensor. Uitstekend voor allerlei libellen en vlinders. Mijn Tamron 600 mm zoom kan op 2,20 meter zelfs een voorwerp van 8 cm beeldvullend fotograferen.
____