Nachtegaalconcert op een hyacintentapijt

Natuurexcursie van de KNNV Vogelwerkgroep Leiden naar Hyacintenbos en Solleveld op 1 mei 2022

Tekst eerder gepubliceerd als officieel verslag van de Werkgroep

Om acht uur startte bij het landgoed Ockenburg een mooie natuurexcursie onder leiding van Ron (Ousen) en Marianne met verdere deelnemers Jan, Marian, Anita (introducee), Roelien, Rob en Reinier. Het was nog redelijk fris, maar de zon kwam al snel door. Het was een natuurexcursie met aandacht voor veel meer dan alleen vogels. Bij Ockenburg bloeiden voorzichtig al de eerste rododendrons. Al snel bereikten wij het prachtige hyacintenbos. Wat een schitterende kleuren: hyacintenblauw gemengd met het frisse groen van ontluikende varens en lelietjes van dalen onder een dak van net uitgekomen eikenbladeren.

Natuurlijk hoorden wij de eerste zwartkoppen, winterkoninkjes en merels, maar het gesprek (er werd druk gepraat op deze gezellige excursie!) ging aan het begin van de wandeling vooral over planten, waarbij onder meer eenstijlige en tweestijlige meidoorns, salomonszegel en daslook de revue passeerden. Even vroeg een overvliegende buizerd onze aandacht maar al snel was onze blik weer op de bomen dichtbij gericht, eigenlijk op het werk van een insect. Tussen de prille eikenbladeren hing een prachtige galappel, volgens mijn app veroorzaakt door de aardappelgalwesp. Interessant aan dit insect is de wisseling tussen twee generaties, die achtereenvolgens ‘aardappelgallen’ en ‘wortelgallen’ maken, te ingewikkeld om hier verder op in te gaan.

Onze zintuigen werden verwend deze ochtend, niet alleen door de overweldigende geuren en kleuren, maar door het prachtige lenteconcert. Natuurlijk zongen er roodborstjes, winterkoninkjes, zwartkoppen, fitissen en tjiftjaffen, maar er was maar één solist, die alle andere zangers genadeloos uit de top tien verdreef: de nachtegaal (zie ook tekst uit 1903 hieronder). Ongelooflijk wat een repertoire! Hij beheerst het hele strijkorkest plus de meeste hout- en koperblazers. Alleen de tuba niet, die moet hij aan de roerdomp overlaten. Af en toe dachten wij even een zanglijster of een boomklever te horen. Mis! Alweer zo’n nachtegaal. Er zijn ergere teleurstellingen.

Thijsse over de nachtegaal in 1903

De nachtegaal heeft door de eeuwen de mens geïnspireerd tot liederen, gedichten en verhalen. Onze oude leermeester Jac. P. Thijsse schreef in 1903 de eerste versie van Het Vogeljaar, waarin beschrijvingen van de meeste bekende vogels te vinden zijn. Aan de nachtegaal besteedt hij bijzonder veel aandacht. Hier een klein fragment van zijn mooie verhaal. Meer dan honderd jaar geleden geschreven, maar volledig herkenbaar.

Wat enkel virtuositeit aangaat, overtreft de nachtegaal alle andere vogels. Hij kan hooger zingen dan een sijsje, lager dan een merel, sneller dan een goudhaantje en tonen voortbrengen die langer dan twee seconden aanhouden, nu eens in ’t allerfijnste pianissimo, dan weer met een forto, waar je van opschrikt. Alleen kan hij niet zooals leeuwerik en tuinfluiter een stuk leveren van langen duur. Wel kan hij uren onafgebroken achtereen zingen, maar dan bestaat zijn lied uit een aantal duidelijk te onderscheiden tiraden van korter of langer duur. Een geoefend oor kan echter bij den leeuwerik dit verschijnsel ook opmerken, bij den tuinfluiter heb ik er nog niets van bespeurd. Veelal, maar 't is geen regel, begint een tirade met tonen, die gelijken op den lokroep ‘wiet’ of de waarschuwingskreet ‘korrr’, dan volgen eenige tonen, die in hoogte weinig verschillen, soms gelijk blijven in tijdsduur en intensiteit, in andere gevallen zeer mooi rekken en zwellen en dan eindigt de strofe meestal met een krachtige figuur, een ‘forschen tjingel’. Ik moet even mijn verontschuldiging aanbieden over de ontoereikendheid en onwaardigheid van mijn beschrijvingen, gij moet echter in 't oog houden, dat ik mij nimmer vermeten zal, te probeeren het nachtegaallied weer te geven, of het geluksgevoel bij het aanhooren ervan te vertolken.

Jac. P. Thijsse, Het vogeljaar. Nederlandsche vogels in hun leven geschetst. W. Versluys, Amsterdam 1913 (tweede druk), p. 216-223. Te downloaden van https://www.dbnl.org/tekst/thij015voge01_01/index.php

We liepen verder door de Van Leydenhof, voortdurend begeleid door het nachtegaal-belcanto, terwijl het ook hier onmogelijk was geen wilde hyacinten te zien.

Als snel kwamen we het Solleveld-gebied in door hekjes die niet alleen koeien en herten tegenhouden maar ook voor de obese mens een niet te nemen hindernis moeten zijn. Wij kwamen hierna ook geen dikke mensen meer tegen. We kwamen snel bij de rand van een plek waar de natuur hard bezig is zichzelf te vernietigen. Hier verft de aalscholverstront vanuit de tientallen goed bezette nesten de takken eronder wit. Aan sommige takken van die mooie dennen zit nog een enkele naald, maar hoe lang nog? Wij mochten van dit spektakel genieten: nu geen belcanto maar aalscholver –gerasp, een doordringende lucht van rotte vis en ammoniak en tegen deze achtergrond levendig heen en weer vliegende aalscholvers, soms met een snavel vol nestmateriaal.

Na de aalscholverplas duikt het Solleveld-pad weer even het bos in. In dat bos vind je de prachtigste eiken, prachtige eeuwenoude exemplaren die niet alleen omhoog maar vooral ook in de breedte groeien.

Even zagen we op een uítstekende eikentak een stel parende grote bonte spechten, maar die zochten toch meer privacy. Op de grond zagen wij veel mieren: je zou hier natuurlijk groene spechten verwachten, maar we zagen ze niet. Als je weer het bos uitkomt, het open Solleveld op, is er veel water. Hier hoorden en zagen we niet alleen rietzangers en een grasmus. Ook de waterral en de snor lieten daar van zich horen. Iets voor elven hielden wij een late koffie- of vroege lunchpauze, niet ver van een water met mooie rietvelden.

Hoewel de mist hier al zeker vier uur opgetrokken was, klonk hij dan toch eindelijk, de misthoorn, het enige instrument dat onze nachtegaal niet beheerst. Waar die het vandaan haalt, die roerdomp? Uit zijn tenen? Er zijn allerlei mythes over dat beest. Er zijn zelfs mensen die beweren dat hij dit absurde geluid onder water maakt. Leuk bedacht.

Het ging verder over het prachtige Solleveld. Er waren nogal wat discussie-vogels, vogels met een vraagteken, zoals gekraagde roodstaart?, boompieper? Over twee vogels was geen discussie mogelijk, de Cetti en de koekoek. Wel over de tuinfluiter, waarover dit gesprek plaatsvond. A: “Dit is zo duidelijk een tuinfluiter en geen zwartkop”. B: “Waaraan hoor je dat dan? Ik heb er altijd moeite mee!” A: “De tuinfluiter is sneller en slordiger, terwijl je de zwartkop aan het gave glasheldere liedje herkent”. Even later C: “Ik heb hem in de scoop! Duidelijk een zwartkop!”. A: “….”, zegt niets meer.

We liepen het pad verder en kwamen tenslotte weer aan de overkant van de aalscholverplas, waar we nog een kijkhut met ons bezoek vereerden en daar de ‘fuut’ als waarneming mochten noteren. Op de terugweg naar het Hyacintenbos kwamen we langs een bos met vrijwel uitsluitend dode bomen en we vroegen ons af, of dat ook het werk van onze aalscholvers geweest was. In bos luisterden we naar een tweede uitvoering van het zelfde concert in dezelfde prachtige zaal.
Op het zonnige terras van Kas Ockenburg genoten wij van warme dranken en gebak. We keken nog even naar de planten in de fraaie tuin daarnaast. Het was mooi geweest.

____

Voor een eerdere excursie naar dit gebied klik hier.